Rechtspraak vertalen is meer dan woordjes leren

De Belgische rechtspraak, je houdt ervan of je verafschuwt het.

Ik, uiteraard, hou ervan. Ja, ondanks het soms oubollige taalgebruik, ondanks de vaak veel te lange zinnen, de voor de buitenwereld haast onbegrijpelijke geijkte uitdrukkingen en ook ondanks de vaak geziene breedsprakerigheid van de advocaten in hun conclusies (en pleidooien). De “woorden van het recht” hebben altijd een onweerstaanbare aantrekkingskracht op mij uitgeoefend.

“Law is a profession of words”, schreef auteur David Mellinkoff in zijn boek “The Language of the Law”. Daar is niets tegen in te brengen: de enige middelen die de rechtspractici kunnen aanwenden om de wetten en vonnissen te schrijven, te laten uitvoeren en uit te leggen zijn gesproken en geschreven woorden. Hoe die woorden de basis vormen voor de volledige organisatie van de maatschappij is toch wonderlijk?

Maar… deze woorden moeten wel uitgesproken en gepubliceerd worden in een taal die de rechtsonderhorige, de burger dus, begrijpt. En hier knelt het schoentje op meerdere plaatsen.

Ik zal mij ditmaal enkel beperken tot (een klein deel van) de taal van de vonnissen en arresten in burgerlijke zaken, tenslotte toch de rechterlijke uitspraken die de grootste impact op de individuele rechtzoekende hebben.

“Transgewestelijk procederen”

In België mag je al eens een woord uitvinden om één en ander aanschouwelijk voor te stellen.

In ons land moeten immers heel vaak vonnissen die in het Nederlands werden uitgesproken, betekend worden in het Franstalige landsgedeelte en vice versa. België is qua oppervlakte zo klein dat er voortdurend praktische en procedurele overschrijdingen van de taalgrens gebeuren. Een bekend voorbeeld uit de dagelijkse juridische praktijk is een echtscheiding: Vlaamse echtgenote en Waalse man wonen samen in Vlaanderen, na de scheiding keert de man terug naar zijn familie en neemt opnieuw een domicilieadres in, zeg maar, Mons of Charleroi.

Alle officiële procedurestukken die voor dit gewezen koppel zullen tussenkomen, niet in het minst de beschikkingen betreffende de kinderen, zullen dus telkens (beëdigd) moeten vertaald worden (Nederlands-Frans en omgekeerd) om rechtsgeldig betekend te kunnen worden. Om nog maar te zwijgen over de (vrije) vertalingen van de conclusies van de advocaten tijdens het verloop van de procedure – een advocaat informeert zijn cliënt immers toch graag over de stand van de procedure. Of dat zou toch zo moeten zijn.

Belang van procedure- en terminologiekennis

Het bovenstaande is maar één eenvoudig en vereenvoudigd voorbeeld uit duizenden om aan te tonen dat een professioneel juridisch vertaler goed van pas kan komen. Deze gespecialiseerde vertaler zal immers niet alleen het verloop en de inhoud van de procedures zelf begrijpen, maar ook goed thuis zijn in de terminologie en de typische schrijfstijl in de doeltaal.

Bij het familierecht blijvende herinner ik mij een vonnis gegeven door een beslagrechter na een oeverloos lange procedure, met verschillende vertalingen heen en weer waaruit in het eindvonnis geciteerd werd. In één van die heen- en weervertalingen werd “contribution alimentaire” op een gegeven ogenblik vertaald door “bijdrage voedselvoorziening” … De eerste – en zeer zeker niet juridisch gekwalificeerde - vertaler in kwestie had hoogst waarschijnlijk gebruik gemaakt van een zogenaamde “artificieel intelligente vertaaltool” als vertaalhulp. Deze tool geeft weliswaar verschillende opties weer als resultaat, maar die zijn allemaal even onzinnig in de gegeven context:

Wie niet begrijpt waar het hier om gaat, en ook geen kennis heeft van de correcte terminologie, kan het voorstel van de vertaaltool dus niet corrigeren en vertaalt bepaalde cruciale woorden uit een vonnis door onzin.

Wat ook nog gebeurd kan zijn is dat de vertaling gemaakt werd door een taalonkundige persoon op één van de vele kantoren waar vonnissen nog een tussenstop krijgen. Had een advocaat of gerechtsdeurwaarder (of een medewerker) zelf een poging ondernomen? Ik weet het niet, maar ik weet wel dat het resultaat onbegrijpelijk was.

Het toppunt was dan nog dat deze “vertaling” dus o.a. twee advocaten, een rechter, een raadsheer in beroep en een beslagrechter “gepasseerd” waren zonder dat de fout werd opgemerkt (in dit specifieke geval betrof het bovenstaande echt niet de enige kemel)… I kid you not!

Onschuldige missers? Jargon à gogo?

Hoewel gezond voor de lachspieren, onschuldig is een dergelijke misser allesbehalve. In het bovenstaande geval had de beslagrechter een vonnis moeten vellen op basis van een vertaling die hij niet begreep, met materiële fouten in het vonnis en een enorme vertraging van een toch al lang aanslepende procedure tot gevolg.

Het risico op verjaring loerde om de hoek en Justitie kreeg op de koop toe weer een stevige deuk in haar imago.

U begrijpt dat wanneer het met dergelijke eenvoudige, in familierecht dagelijks gebruikte terminologie al mis kan gaan, er met de teksten die bol staan van geijkte formules en echt zwaar juridisch jargon, nog veel meer risico gemoeid is.

Kijken we even wat er gebeurt wanneer we nog specifiekere terminologie ingeven, ditmaal uit het faillissementenrecht.

Dit slaat natuurlijk nergens op (hoewel de vertaling wel een grammaticaal correcte zin oplevert, wat dergelijke hulpmiddelen eigenlijk nog gevaarlijker maakt). “Het krediet is geschokt” wordt in het Frans: “le crédit se trouve ébranlé”.

Of:

Ook dit is een onzin-vertaling van een - ik geef het toe -buiten deze context niet echt vaak gebruikte uitdrukking.

De correcte vertaling is : “Désigne comme huissier de justice XXX, afin de prêter gratuitement son ministère".

Rechtspraak staat vol met jargon. We mogen het vervloeken, we mogen het willen vereenvoudigen, maar wat we niet mogen is op eigen houtje een eigen vertaling voor zo’n uitdrukking gaan verzinnen wanneer die er eenmaal staat.

We mogen dus wel rustig besluiten met de woorden dat het van belang is dat een goede juridisch vertaler van procedurestukken niet alleen de brontekst grondig moet begrijpen, maar terminologisch sterk genoeg moet zijn om het equivalent ervan in de andere taal te reproduceren.